Yapay zekanın güvenlik, verimlilik, ekonomik ve toplumsal amaçların gerçekleştirilmesi için sunduğu potansiyelin bugün dijital iktisadın en kıymetli ögelerinden biri haline geldiği görülüyor.
Bu teknolojinin tüm iktisada ve insanlığa olumlu tesirlerinin yanı sıra, denetimsiz uygulamalarının sonucu olarak ortaya çıkması olası risklerine ait de önemli telaşlar bulunuyor.
Birçok ülke ve şirket bu süratli büyüyen teknolojiden yararlanmanın yollarını ararken zımnilik, telif hakkı ihlali, mevcut işlerin aksaması, ayrımcılık ve başka hususlara karşılık olarak düzenleme davetleri da artıyor.
Yapay zeka alanındaki ilerlemelerin genel kamuoyuna ulaşması ve tüm sanayileri altüst etme tehdidi oluşturması nedeniyle hükümetlerin yapay zekayı nasıl düzenlemesi gerektiği, dünya genelinde hemen ele alınması gereken hususlardan biri olarak öne çıkıyor.
Uzmanlardan “sorumlu ve etik” yapay zeka geliştirme vurgusu
Yapay zekanın gelecekte denetim altında tutulup tutulamayacağı ve beşerler ismine karar veren yapay zeka teknolojilerinin etik bedeller dışında direkt tehdit olup olmayacağı tartışmaları sürerken bu teknoloji, sohbet robotları, otonom araçlar ve sesli komutla çalışan dijital asistanlar aracılığıyla her geçen gün daha da yaygınlaşıyor.
Yapay zekada ilerlemeler hızlanırken, kimi hükümetler yapay zeka araçlarını düzenlemek emeliyle uzman ve kamuoyu görüşüne başvuruyor, kimileri da yasal düzenleme hazırlıkları yapıyor.
Uzmanlar, yapay zekayı yasal olarak düzenlemenin avantaj ve dezavantajları olduğuna dikkati çekerek, mevzuatların etik uygulamalar, bilgi güvenliği ve tüketici hakları için bir çerçeve sağlayabileceğini fakat inovasyonu engelleyerek ilerlemeyi yavaşlatabileceğini belirtiyor.
Yapay zeka teknolojisinin “sorumlu ve etik” bir formda geliştirilmesi gerektiğini vurgulayan uzmanlar, düzenleme ve inovasyon ortasında bir istikrar bulmanın çok kıymetli olduğunu aktarıyor.
Hızlı ilerlemeler hükümetlerin düzenleme gayretlerini zorlaştırıyor
Yapay zeka şirketlerinin yöneticilerinin faaliyetlerinin hükümetler tarafından düzenlenmesine yönelik davetleri giderek artıyor lakin bu bahisteki düzenlemelerin karşısında kimi zorluklar da mevcut.
Brookings Enstitüsü’nde yer alan bir tahlile nazaran, yapay zeka gelişmelerinin suratı, neyin düzenleneceğine ait bileşenlerin ayrıştırılması ve düzenlemeleri kimin, nasıl yapacağının belirlenmesinin bu zorluklardan olduğu belirtiliyor.
Bu alandaki süratli ilerlemeler, hükümetlerin yapay zeka teknolojisinin kullanımını düzenleyen kanunları oluşturmaya yönelik uğraşlarını zorlaştırıyor.
– Çin
Çin, Temmuz ayında üretken yapay zeka sanayisini yönetmek için bir dizi süreksiz tedbir yayınlayarak hizmet sağlayıcıların güvenlik değerlendirmeleri yapmasını ve algoritma dosyalama prosedürlerini yerine getirmesini mecburî kıldı. Çin’in siber alan düzenleyicisi nisan ayında, üretken yapay zeka hizmetlerini yönetmek için taslak tedbirleri açıklamış ve firmaların halka teklif sunmadan evvel yetkililere güvenlik değerlendirmeleri sunmalarını istediğini açıkladı.
Çin, firmaların halka arzlarını başlatmadan evvel yetkililere güvenlik değerlendirmeleri sunmaları gerektiğini iletirken üretken yapay zeka hizmetlerini yönetmek için taslak tedbirlerini duyurdu.
– ABD
ABD’de yapay zeka konusunda düzenleme gereksinimini birinci lisana getirenlerden biri ChatGPT’nin yaratıcısı OpenAI CEO’su Sam Altman oldu. Altman, mayıs ayında ABD Kongresi’nde katıldığı bir oturumda, senatörlere gelişmiş yapay zeka sistemleri için lisanslama ve güvenlik standartları oluşturma davetinde bulundu.
Altman, “Bu teknoloji ilerledikçe insanların bunun hayat usulümüzü nasıl değiştirebileceği konusunda telaşlı olduklarını anlıyoruz. Biz de telaşlıyız.” değerlendirmesinde bulundu.
Senato Çoğunluk Başkanı Chuck Schumer de Kongre’nin yapay zekayı düzenlemek için süratli hareket etmesi gerektiğini savunurken, mevzuat üzerinde çalışmak için iki parti senatörlerinden oluşan kümesi bir ortaya getirdi. ABD Federal Ticaret Komitesi (FTC) temmuz ayında OpenAI hakkında, ferdî prestij ve bilgileri riske atarak tüketiciyi müdafaa maddelerini ihlal ettiği argümanıyla geniş kapsamlı bir soruşturma başlattı.
Komisyon, haziran ayında yayınladığı blog yazısında ise üretken yapay zekanın rekabet telaşlarını artırdığını ve FTC’nin Teknoloji Ofisi’nin odak noktası olduğunu belirtti.
Yapay zeka mevzularında etkin olan Demokrat Senatör Michael Bennet de haziran ayında önde gelen teknoloji firmalarına bir mektup yazarak onları yapay zeka tarafından üretilen içeriği etiketlemeye ve kullanıcıları yanıltmaya yönelik gereçlerin yayılmasını sonlandırmaya çağırdı. Bennet, nisan ayında da ABD’nin yapay zeka siyasetlerini incelemek üzere bir misyon gücü oluşturulmasına yönelik bir yasa tasarısı sunmuştu.
Uzmanlar, ABD’nin yapay zeka kurallarının oluşturulmasına yönelik uzun ve kuvvetli bir yolun sırf başlangıcında olduğunu belirtiyor.
– Avrupa Birliği
Yapay zeka düzenlemesiyle öncü rol üstlenmeye hazırlanan Avrupa Birliği’nde (AB), haziran ayında blokun Yapay Zeka Yasası taslağında değişiklik yapılması kabul edilmişti. Taslakta, yapay zeka sistemleri kabul edilemez risk, yüksek risk, hudutlu risk ve en az risk olmak üzere 4 ana kümeye ayrılıyor.
Kanun yapıcıların taslak kuralların yasalaşması için AB ülkeleriyle detayları görüşmesi gerekiyor. Yasal düzenleme müzakerelerinin bu yıl sonuna kadar tamamlanması bekleniyor. Taslakta, yapay zeka sistemlerinin beşerler tarafından denetlenmesi, ayrım yapmaması, inançlı, şeffaf ve etraf dostu olması kural koşuluyor. Meta, Google ve Microsoft üzere şirketler, AB’nin Yapay Zeka Yasasının taslağının “inovasyonu engelleyebileceği” niyetiyle karşı lobicilik faaliyetleri yaptıkları basına yansımıştı.
– Fransa
Fransa Ulusal Bilişim ve Özgürlükler Kurulu (CNIL) nisan ayında yaptığı açıklamada, chatbot olarak isimlendirilen sohbet robotunun zımnilik kurallarını ihlal ettiği kuşkusuyla İtalya’da süreksiz olarak yasaklanmasının akabinde ChatGPT ile ilgili çeşitli şikayetleri araştırdığını açıklamıştı.
Fransa Ulusal Meclisi, Mart 2023’de sivil hak kümelerinin ikazlarını göz gerisi ederek, 2024’te Paris Olimpiyatları sırasında yapay zeka görüntü nezaretinin kullanılmasını onayladı.
– İtalya
İtalya hükümeti, mayısta ülkenin bilgi muhafaza otoritesinin öbür yapay zeka platformlarını gözden geçirmeyi ve yapay zeka uzmanlarını işe almayı planladığını duyurdu. ChatGPT, mart ayında ulusal bilgi müdafaa otoritesinin kaygıları üzerine süreksiz olarak yasaklandıktan sonra nisan ayında İtalya’daki kullanıcılara yine açıldı.
– İspanya
İspanya’nın data müdafaa kurumu nisan ayında ChatGPT’nin muhtemel data ihlallerine ait bir ön soruşturma başlattığını açıkladı. Ayrıyeten AB’nin zımnilik gözlemcisinden ChatGPT ile ilgili kapalılık kaygılarını değerlendirmesini istedi.
– İngiltere
İngiltere’de yapay zekayı kapsayan yeni yönergeler hazırlamakla görevlendirilen devlet otoritesi, teknoloji anlayışını geliştirmek için enstitülerin yanı sıra öteki yasal ve akademik kurumlara danışıyor.
Ülkede rekabet düzenleyicisi tarafından yapay zekanın tüketiciler, işletmeler ve iktisat üzerindeki tesirini ve yeni denetimlere muhtaçlık olup olmadığı incelenirken, yapay zekayı yönetme sorumluluğu için yeni bir organ oluşturulması yerine insan hakları, sıhhat ve güvenlik ile rekabet düzenleyicileri ortasında bölünmesi öngörülüyor.
Başbakan Rishi Sunak, İngiltere’yi süratle gelişen teknolojinin güvenliğinin korunmasında global önder olarak tanıtırken, ülkenin Kasım 2023’te yapay zeka konusunda global bir tepeye konut sahipliği yapması planlanıyor. Dorukta teknoloji şirketlerinin yöneticilerinin, hükümet yetkililerinin ve akademisyenlerin yapay zekanın risklerini pahalandırmak ve bunların nasıl hafifletilebileceğini tartışmak için bir ortaya geleceği belirtiliyor.
– İrlanda
İrlanda’da regülatörler, üretken yapay zekanın düzenlenmesi gerektiğini lakin idare organlarının yasaklarda çabuk etmeden evvel bunu nasıl düzgün bir biçimde yapacaklarını bulması gerektiğini savunuyor, ülkede bu bahisteki düzenlemeler için bilgi toplanmaya devam ediliyor.
– Avustralya
Avustralya’da hükümet, yapay zeka konusunda ülkenin ana bilim müşavere organına başvurup, bu teknolojinin inançlı ve sorumlu kullanımının nasıl desteklenebileceği konusunda görüş isterken, yapay zeka konusunda sonraki adımlarını kıymetlendiriyor.
– İsrail
İsrail, inovasyon ile insan hakları ve sivil güvenlik tedbirlerinin korunması ortasında yanlışsız dengeyi sağlamak için bir yılı aşkın müddettir yapay zeka düzenlemeleri üzerinde çalışıyor. Geçen yıl 115 sayfalık yapay zeka siyaseti taslağı hazırlayan ülkede, en son bir karardan evvel geri bildirimler toplanıyor.
– Japonya
Ekonomik büyümeyi artırmak ve gelişmiş çiplerde önder olmak için teknolojiye yönelen Japonya, 2023 yılı sonuna kadar AB’de planlanan katı düzenlemelerden çok ABD’nin tavrına daha yakın düzenlemeler getirmeyi bekliyor.
– Türkiye
Türkiye’de 2021-2025 yıllarını kapsayan Ulusal Yapay Zeka Stratejisi’nde, idari ve tüzel düzenlemelerin yapay zeka kaynaklı sosyoekonomik dönüşüme ahengini sağlamak ve muhtemel sonuçlarını evvelce değerlendirebilmek üzere araştırmalar gerçekleştirilmesi konusu da yer alıyor.
Yapay zeka uygulamalarının etik ve hukuksal boyutlarını ele alan faaliyetler yürütülmesi, memleketler arası arenada bu alanda yürütülen çalışmaların takip edilmesi stratejinin değerli başlıklarından birini oluşturuyor.
Ulusal Yapay Zeka Stratejisi yapay zeka teknolojisiyle bağlı olarak ortaya çıkan etik, türel ve güvenlikle ilgili bahislere kuvvetli bir biçimde cevap veriyor.
Strateji kapsamında, bu konuların ele alınması için “Yapay Zeka Hukuku ve Etik Çalışma Grubu” ile “Güvenilir ve Sorumlu Yapay Zeka Çalışma Grubu”nun oluşturulduğu biliniyor. Bu çalışma kümeleri, alanla ilgili en şimdiki gelişmeleri takip ederek mevzuat teklifleri, rehberler ve uygulama projeleri hazırlamak üzere çalışmalarını yürütüyor.
Bunun yanı sıra, mevzuyla ilgili OECD ONE AI çalışma kümelerine ulusal iştirak sağlanıyor. TSE bünyesinde kurulan MTC 195 Yapay Zeka Ayna Komitesi vasıtasıyla da bu bahiste çalışmalar mevcut.
Ayrıca, yapay zekanın insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü standartlarına dayalı olarak geliştirilmesi, tasarlanması ve uygulanmasına yönelik yasal bir çerçevenin ögelerini belirlemeyi amaçlayan Avrupa Kurulu Yapay Zeka Komitesi (CAI) çalışmalarına da iştirak ve katkı sağlanıyor.
– G7
G7 teknoloji bakanları nisan ayında ülkelerinin yapay zeka konusunda riske dayalı düzenlemeyi benimsemesi gerektiğini vurgularken, mayısta Japonya’nın Hiroşima kentinde bir ortaya gelen Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, İngiltere, ABD ve Avrupa Birliği’nden oluşan G7 önderleri, yapay zeka ve sürükleyici teknolojilerin kontrolüne duyulan muhtaçlık konusunda mutabık kaldı.
– Birleşmiş Milletler
Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu, temmuz ayında New York’ta yapay zeka konusundaki birinci resmi toplantısını gerçekleştirdi.
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, kurulun “üresel barış ve güvenlik için çok önemli sonuçları olabilecek yapay zekanın hem askeri hem de askeri olmayan uygulamalarını ele aldığını açıkladı.
Guterres, haziran ayında kimi yapay zeka şirketlerinin yöneticilerinin Memleketler arası Atom Gücü Ajansı üzere bir yapay zeka gözlemcisi oluşturulması teklifini destekledi.
Guterres, yapay zeka yönetişim düzenlemelerini tertipli olarak gözden geçirecek ve tavsiyelerde bulunacak üst seviye bir yapay zeka müracaat organı üzerinde yıl sonuna kadar çalışmaya başlanmasının da planlandığını bildirdi.